Tekellerin gücü mü toplumsal fayda mı?
Sanayi Devrimi’nde makineleşme, işçi sınıfını sömürü mekanizmalarının merkezine yerleştirirken, bugün yapay zekâ da benzer bir tehdit taşıyor. Dijitalleşme ve otomasyon, üretkenliği artırırken aynı zamanda emeğin değersizleşmesine, işsizliğin yapısal hale gelmesine ve gelir eşitsizliğinin derinleşmesine yol açıyor. Küresel kapitalizm, yapay zekayı bir "ilerleme" aracı olarak pazarlasa da gerçekte bu teknoloji, büyük tekellerin kârlarını maksimize etmek ve çalışanlar üzerindeki denetimi artırmak için kullanılıyor.
Yapay zeka ekonomiyi nasıl şekillendiriyor?
- İşçi sınıfının aleyhine dönüşüm: Fabrikalarda robotik sistemlerin yaygınlaşması, vasıflı-vasıfsız milyonlarca işçiyi işsiz bırakma riski taşıyor. Yapay zekâ destekli algoritmalar, Uber ve Amazon gibi şirketlerde çalışanları daha yoğun bir sömürü düzenine mahkûm ediyor.
- Finans kapitalin oyunu: Hedge fonlar ve büyük bankalar, yapay zekâ ile spekülatif kazançlarını katlarken, bu sistemin yarattığı ekonomik krizlerin faturası emekçilere kesiliyor.
- Tekelci kontrol: ABD ve Çin gibi ülkeler, yapay zeka yarışında öne geçerek küresel hegemonyalarını pekiştiriyor. Bu durum, az gelişmiş ülkeleri teknoloji bağımlısı haline getiriyor ve emperyalist sömürüyü derinleştiriyor.
Türkiye’nin durumu: Sermayenin çıkarları mı, kamucu planlama mı?
Türkiye’de yapay zeka tartışmaları genellikle "rekabet edebilirlik" ve "büyüme" perspektifiyle ele alınıyor. Oysa asıl sorulması gereken sorular:
- Yapay zekâ, kimin çıkarına hizmet edecek? Bugünkü tablo, teknolojinin özel şirketlerin ve savunma sanayinin elinde yoğunlaştığını gösteriyor.
- Emekçiler korunacak mı? Otomasyon nedeniyle işini kaybedenler için evrensel temel gelir gibi radikal sosyal politikalar gündeme alınmıyor.
-Kamunun rolü ne olacak? Yapay zeka araştırmaları ve yatırımları, özel sektöre teşviklerle desteklenirken, kamu üniversiteleri ve AR-GE kurumları yeterli kaynak alamıyor.
Ne yapılmalı?
1. Yapay zekâ kamulaştırılmalı: Teknoloji üretimi, kar amacı gütmeyen kamusal bir planlamayla yürütülmeli. Özel şirketlerin tekelinde değil, toplumsal faydaya açık olmalı.
2. İşsizliğe karşı sosyal güvenceler: Otomasyonun yıkıcı etkilerine karşı, "herkese iş" veya "garantili asgari gelir" gibi modeller tartışmaya açılmalı.
3. Eğitim ve AR-GE’ye kamu yatırımı: Yapay zekâ alanında yetişmiş insan gücü için devlet üniversiteleri ve teknik okullar merkezi rol üstlenmeli. Özel sektörün kâr odaklı eğitim modeline bırakılmamalı.
