Jeoekonomi çağı

Farkında mısınız? Dünya, jeoekonomi çağına açıkça girdi. ABD'nin dramatik tarife artışı, dünyanın jeoekonomi çağına girdiğinin sadece son işareti. Özellikle de Çin, diğer ülkelere göre göreceli bir avantaj elde etmek için giderek daha fazla ticaret aracı kullandığından, gerginlikler on yıldan uzun süredir zaten artıyordu. Bu gerginlik, ABD Başkanı Donald Trump'ın kapsamlı gümrük vergileriyle dramatik bir şekilde doruk noktasına ulaştı.

* * * *

İngiliz finans çevrelerinin sözcüsü The Financial Times gazetesi de geçtiğimiz günlerde ‘Jeoekonomi çağına hoşgeldiniz‘ diyordu. Gazetenin yayın kurulu üyesi, köşe yazarı, Cambridge'deki King's College'da dekan Gillian Tett’in verdiği bilgiye göre, kısa bir süre önce Washington'da, Beyaz Saray'ın yakınlarında, üniversitelerden ve IMF gibi kurumlardan onlarca ekonomist ‘jeoekonomi‘ nin durumunu tartışmak üzere bir araya gelmiş.

* * * *

Gazete için önceleri Tokyo, Rusya ve Brüksel'de muhabirlik yapan, pek çok ödüllü bir gazeteci olan Gillian Tett’in makalesini okuyunca biraz daha geniş araştırdım. Hafızamı yokladım. ‘Jeoekonomi‘ kelimesi yakın zamana kadar pek kullanılmıyordu. Jeoekonomi ekonomi ve jeopolitik arasındaki kesişimi, uluslararası siyasi rekabetin ekonomik politikaları ve sonuçları nasıl şekillendirdiğini inceleyen bir disiplin.

* * * *

20. Yüzyılın serbest piyasa çerçevesinde genel olarak rasyonel ekonomik çıkarın, egemen olduğu varsayılıyordu. Politika, ekonominin türevi gibi görünüyordu -tam tersi değil. Artık olmadığı belli. Jeoekonomi hükümetlerin güç oyunları için ekonomik ve finansal politikaları nasıl kullanabileceklerini anlatıyor. Sadece Trump’ın başlattığı ticaret savaşı değil, birçok yerde de ekonominin politik oyunların gerisinde kaldığı bir dünyaya doğru gidiyoruz.

* * * *

Artan jeoekonomik gerginlikler, ekonomik bağımlılığın karşılıklı olarak faydalı olduğu liberal ekonomik politikaların değişmesine yol açıyor. ABD Başkanı Trump tarafından başlatılan ticaret savaşı, neoliberal ekonominin standartlarına göre çok mantıksız göründüğü için birçok yatırımcıyı şok etti. Ancak "mantıklı" olsun ya da olmasın, yaşanan bir gerçek. Şirketler "CGO" veya baş jeopolitik görevlisi" olarak yeni bir rol yaratmaya çağrılıyor.

* * * *

Şirketlerin bu fikri gerçekten benimseyip benimsemeyecekleri bilinmiyor. Ama şirketlere yapılan

çağrılara ilaveten ABD’de John Hopkins, Stanford, Almanya’da Kiel gibi üniversiteler, IMF ve Atlantic Council gibi kuruluşlarla birlikte ‘jeoekonomi‘ programlarını genişletmeyi düşünüyorlarmış. Türkiye’deki üniversitelerde de umarım bu yönde atılımlar yapılır, varsa bu programlar genişletilir, gençler bu alanda da eğitilir.

* * * *

Gillian Tett, haftalık köşe yazısında önemli bir şeyi işaret ediyor. Şöyle yazıyor; ‘Bu olgu (değişim) sadece bir adamla (Trump) ilgili değil; entelektüel ruh halinde çok daha büyük bir dönüm noktasını işaret ediyor; bu zaman ruhu değişiminin önemli bir yönü, hükümetlerin artık "sadece" ülkelerinin mutlak refahına değil, aynı zamanda göreceli konumlarına da odaklanmasıdır. Bu ayrım incelikli gelebilir, ancak bu derin bir öneme haizdir‘

* * * *

Anlaşılıyorki ‘mutlak refah‘ zihniyeti ticaret işbirliğini destekliyor, ancak ‘rekabet kendi ülke refahını gölgede bırakırsa‘ durum değişiyor. Trump'ın Amerika'nın rakipler tarafından ‘dolandırıldığı‘ yönündeki öfkeli söylemi, başka bir deyişle, işte Gillian Tett’in işaret ettiği zihinsel değişimi yansıtıyor. Bu ABD ve Çin ile sınırlı değil tabii… ABD ve Çin jeoekonomik stratejilere başvururken, diğer ülkeler de buna yanıt olarak onları takip ediyor.

* * * *

Anlaşılıyorki iyi ya da kötü, jeoekonomiyi yönetmeyi öğrenmek şart. Sadece dilek tutarak bu durum yok edilemez. Ticaretin, diplomasinin, finansın ve enerjinin stratejik hedeflere ulaşmak için nasıl kullanıldığını ve nihayetinde küresel güç dinamiklerini nasıl etkilediğini iyi anlamak şart. Teknoloji, ticaret, finans ve askeri politikaların artık jeoekonomi çağında görülmemiş bir şekilde iç içe geçtiği bir çağa girdik sanırım.